Το ποίημα «Φιλέλλην» του Κ. Π. Καβάφη είναι ένα από τα ειρωνικά και λεπτοφυώς σατιρικά έργα του, όπου ο ποιητής εξετάζει τη σχέση ανάμεσα στην ελληνική πολιτιστική κληρονομιά και τη χρήση ή κατάχρησή της από εξουσίες, που την επικαλούνται για λόγους προβολής και κύρους, χωρίς ουσιαστική σύνδεση με την ελληνικότητα.
Αναλυτική ερμηνεία:
1. Το ιστορικό πλαίσιο:
Ο Καβάφης μεταφέρει τον αναγνώστη στην Ανατολή, κατά την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όπου βασιλείς και τοπικοί ηγεμόνες (πιθανώς Ιρανοί, Πάρθοι, Σύροι ή άλλοι) υιοθετούν ελληνικές συνήθειες, ονόματα, και τίτλους, για να φαίνονται πολιτισμένοι και "κοντά" στον ελληνικό κόσμο — που τότε θεωρείται σύμβολο πολιτισμού, σοφίας και γοήτρου.
2. Η φωνή του ποιήματος:
Ένας σύμβουλος (ή ο ίδιος ο ηγεμόνας) δίνει οδηγίες για το πώς να στηθεί μια επιγραφή, ένα μνημείο πιθανόν, με λεπτομέρειες για τη μορφή και τη γλώσσα. Όλα αυτά αποκαλύπτουν την επιφανειακή, προσποιητή προσέγγιση του ελληνισμού. Δεν υπάρχει εσωτερική ταύτιση, αλλά στρατηγική εικόνας.
3. Η ειρωνεία του "Φιλέλληνα":
Η λέξη "Φιλέλλην" υποτίθεται ότι δηλώνει κάποιον που αγαπά τον ελληνικό πολιτισμό. Όμως εδώ, ο τίτλος γίνεται ένα κενό διακοσμητικό στοιχείο – ένα ακόμα επίθετο δίπλα στο "Βασιλεύς" και "Σωτήρ". Ο Καβάφης σχολιάζει πως και οι πιο "βαρβαρικοί" ηγεμόνες χρησιμοποιούν τέτοια ελληνικά επίθετα — άρα γιατί όχι κι εμείς;
4. Ειρωνικά σημεία:
-
Η λεπτομερής φροντίδα για την αισθητική και το ύφος της επιγραφής, δείχνει εμμονή με την επιφάνεια, όχι με την ουσία.
-
Η αποφυγή υπερβολών για να μην ενοχληθεί ο ανθύπατος της Ρώμης δείχνει πολιτικαντισμό.
-
Η αποστροφή «τα "Πού οι Έλληνες;"» είναι σαρκασμός προς εκείνους που θα ρωτήσουν δικαιολογημένα γιατί ένας τίτλος "Φιλέλλην" δίνεται σε κάποιον που δεν έχει καμία σχέση με την ελληνική παιδεία ή παρουσία.
Κεντρικό νόημα:
Ο Καβάφης ειρωνεύεται εκείνους που υιοθετούν τον ελληνισμό για λόγους εξωτερικής επίδειξης, όχι από εσωτερική καλλιέργεια ή ταύτιση. Ο τίτλος «Φιλέλλην» χάνει την αξία του, γίνεται τυπικός, όπως ένας τίτλος ευγενείας ή εξουσίας. Ο ποιητής ασκεί κριτική στον πολιτιστικό προσχηματισμό, στην κενότητα της πολιτικής ρητορείας και στην ευκολία με την οποία οι έννοιες εκπίπτουν σε διακοσμητικά σύμβολα.
Κλείσιμο:
Το ποίημα λειτουργεί ως καθρέφτης για κάθε εποχή όπου η ταυτότητα, ο πολιτισμός και οι αξίες χρησιμοποιούνται εργαλειακά από εξουσίες ή άτομα για να κερδίσουν κύρος. Ο Καβάφης, με τη λεπτή του ειρωνεία, προβληματίζει τον αναγνώστη: είναι η ελληνικότητα μια ουσία ή ένα πρόσχημα;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου